Çin başkanı Şi Cinping üçüncü kere devlet lideri seçildi

Şi, Çin Ulusal Halk Kongresinin (ÇUHK) başşehir Pekin’de devam eden 14. devrinin 1. Genel Şurası’nda, tek aday olduğu oylamada, delegelerin oy birliği ile üçüncü kere devlet lideri seçildi.

Kongrede devlet lideri yardımcılığına Han Cıng, meclis başkanlığına ise Cao Licı seçildi.

Şi, Cao ve Han, yemin ederek vazifelerine başladı.

Daha evvel 2013 ve 2018’de iki defa devlet lideri seçilen, 10 yıldır misyon yapan Şi, 5 yıllığına tekrar seçilerek, Çin Halk Cumhuriyeti tarihinde devlet başkanlığını üçüncü dönme taşıyan birinci isim oldu.

Şi, ayrıyeten Merkezi Askeri Komite Başkanlığına da tekrar seçilerek ordunun başındaki başkomutan pozisyonunu sürdürdü.

Şi’nin devlet başkanlığını üçüncü periyotta sürdüreceğinin işareti, Çin Anayasası’nda 2018’de yapılan değişiklikle verilmişti. Değişiklikle devlet liderinin misyon müddetini iki periyotla sınırlayan kural kaldırılmış, böylelikle Şi’nin üçüncü periyodunun önü açılmıştı.

Mao’dan sonra birinci isim

69 yaşındaki Şi, ülkeyi yöneten Çin Komünist Partisinin (ÇKP) Ekim 2022’de düzenlediği 20. Ulusal Kongresi’nde üçüncü sefer parti genel sekreterliğine seçilerek Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurucusu Mao Zıdong’dan bu yana parti yöneticiliğini iki devirden fazla sürdüren birinci başkan olmuştu.

Tek parti iktidarının olduğu, parti ve devlet idaresinin iç içe geçtiği Çin’de üst seviye devlet vazifeleri parti iktidarının uzantısı olarak görülüyor ve tıpkı yetkililerce yerine getiriliyor.

Şi, mevcut haliyle 1982 Anayasası ile kurulan devlet başkanlığı makamında iki periyottan fazla kalan birinci önder olacak.

Çin Halk Cumhuriyeti’nin (ÇHC) 1949’da kurulmasının akabinde devlet başkanlığı birinci defa 1954 Anayasası’nda “ÇHC Başkanlığı” ismiyle oluşturuldu. Ülkenin kurucu önderi Mao, 1954-1959 yıllarında 5 yıl müddetle misyonu sürdürdükten sonra devretti. Fakat sonrasında, Kültür İhtilali yıllarındaki siyasi çekişme ve tasfiyeler nedeniyle makam ya boş kaldı ya da vekaleten sürdürüldü.

Kültür İhtilali’nin akabinde 1975’te kabul edilen Anayasa ile ÇHC Başkanlığı lağvedilirken partinin devlet üzerindeki otoritesi yine vurgulandı.

Mao’nun 1976 yılındaki vefatının akabinde iktidarın tek elde toplanmasını engelemeye yönelik arayışlar içinde “Devlet Başkanlığı” 1982 Anayasası ile yine yapılandırıldı. Dıng Şiaoping’in “yüksek lider” kabul edildiği bu periyotta parti genel sekreterliği, devlet başkanlığı, başbakanlık ve orduyu yönetim eden Merkezi Askeri Komite’nin başkanlığının farklı şahıslarca üstlenilmesi ve bu sayede güç ağırlaşmasının önlenmesi hedeflendi.

Şi’den evvelki iki önder iki devirde bırakmıştı

Ancak 1989’de Tienanmın Meydanı’ndaki protestoların yaratığı iç siyasi kriz, parti, devlet ve ordu liderliğinin tekrar tek elde toplanmasını getirdi. Islahat ve dışa açılma siyasetinin izlendiği, idarede kurumsallaşma eğiliminin öne çıktığı bu periyotta, devlet başkanlığına iki periyot sonu getirilmesi iktidarın çatışmasız evresini sağlayacak formül olarak görüldü.

Şi’den evvel 1993-2003 yıllarında Ciang Zımin, 2003-2013 yıllarında Hu Cintao, iki devir devlet başkanlığı yaptıktan sonra devlet ve parti vazifelerinden ayrıldı.

Çin önderinin yakın devirdeki teamüllerden farklı olarak iktidarını üçüncü periyoda taşıması, Şi’nin yeni periyotta “tek adam” pozisyonunun pekiştiğinin işareti olarak görülüyor.

Şi’nin “Yeni Periyotta Çin Karakterinde Sosyalizm” ismi verilen niyetleri, Parti Tüzüğü’ne ve Anayasa’ya girmiş, ÇKP’nin 2021’de parti tarihine ait aldığı kararda, Şi, Mao ve Dıng ile birlikte “düşünce kurucu önder” olarak tanımlanmıştı.

Geçen yılki ÇKP Kongresi’nde partinin üst idare takımlarına Şi’ye yakın isimler seçilirken Parti Tüzüğü’nde yapılan değişiklikle Şi’nin partinin “çekirdek lideri” olduğu ve kanılarının ÇKP iktidarına rehberlik edeceği vurgulanmıştı.