Prof. Dr. Naci Görür’den yeni ihtar

Jeolog ve Bilim Akademisi üyesi Prof. Dr. Naci Görür’ün açıklamalarından öne çıkan başlıklar şöyle:

“Bu ülkeyi sarsıntıdan dirençli hale nasıl getirebilirdik”

Gerçekten bu olan olayları hazmedemiyoruz. Doğal felâkettir başımıza geldi demek pek de mümkün değil. Bu tabiat olayını afete dönüştürmede bizlerin katkısı küçümsenmeyecek ölçüde maalesef. Bu sarsıntı tahminen çok küçük hasarla atlatamayabilidi. Büyüklüğü fazla biraz; 7.6. Lakin sarsıntısı felaket olmaktan çıkanmış, yerleşim alanları sarsıntı dirençli hale getirmeyi becermiş toplumlarda bu afet; yani çok az sayıda can ve mal kaybıyla atlatılabilirdi. Bizim ülkemizde büyük felaket. Zelzele tarihine bakarak düşünüyüorum. Osmanlı’ya gitmeye gerek olmadan3. O vakit bina yoğunluğu ve insan az. 1939’dan bu yana alıyoruz. O sarsıntı 7.9 diye düşünülüyor. Burada da 7.7. Orada biz 33 bin insan zayiat veriyoruz. Burada korkarım ki, sayılar fazla olacak. 39’dan bu yana ders almış olsaydık. Jeolojinin, inşaat mühendisliğinin gelişmesi farklı. Biz ders almış olsaydık hakikaten, bilhassa devlet olar ve bilhassa de millet olarak. Devletini ve hükümetlerini yöneten, onları gözeten, kontrol altında tutabilen toplum şuurunda olsaydık, bu ülkeyi zelzele dirençli hale getirebilirdik. 39, 42, 43, 44, 57, 67, 99, 2011, 2020, 2023. Gördünüz mü ne kadar sarsıntı saydım. Yöneticilere sormazlar mı? Hiç mi ders almayız. Tarih ders alınsa bu kadar tekerrür etmez. Büyük ölçüde kabahati milletten çok idarelerde, yöneticilerde buluyorum. Bu ülkeyi yönetenler milletin can güvenliğini birinci derecede sağlamak zorundadırlar. Öncelikle bunu, birinci tercih olarak, tartışmasız bunu yapmak zorundadırlar.

“Kahramanmaraş’taki sarsıntısı bekliyorduk”

Ülkemizde yer bilimleri topluluğu hem sismologlar, hem jeologlar hem yer bilimciler. Araştırmanın içinde olanlar. Literatürü takip eden insanlarımızın mutabakat sağladıkları bir mevzuydu. Maraş zelzelesi bizim için gelmekte olduğunu bağıran sarsıntıydı.

Sebebi de birinci sefer Elazığ sarsıntısı olduğu vakit 6.8 diğer arkadaşlarım da söylemiştir. Ben hem birinci sefer kendi toplumsal medyamda hem de çıktığım televizyonlarda ‘Doğu Anadolu fayı uyandı’ diye belirttim.

Doğu Anadolu Fayı ile Kuzey Anadolu Fayı Bingöl Karlıova’da birleşiyor. İki fay da doğrultu atımlı karakterli. Birbirine sürtünerek hareket ediyorlar. Elazığ fayı uyandı dedim ve dikkatli olmak lazım. Elazığ fayının bir manada kardeşi Kuzey Anadolu Fayı, bütün gücünü 20. asırda boşalttı, Marmara hariç. Jeolojik devirlerde, tarihi periyotlarda zincirleme sarsıntılar ürettiğini biliyoruz. Doğu Anadolu Fayı’nda bir kaygım olduğunu söyledim. Karlıova’dan başlayıp Akdeniz’e kıra kıra gidecek dedim. Doğu Anadolu’yu zelzeleye boğup o denli gücünü boşaltacak, dikkatli olalım dedim. Elazığ sarsıntısı, Maraş tarafına, Erkenek, Hatay tarafına güç transfer etmiş olabilir. Mevcut biriken enerjiyi artırmış olabilir. Münasebetiyle zelzele yaratabilir dedim. Bu uyarıyı birinci 2020’de yaptım. Her gün her ay ne vakit imkan olduysa söyledim. Bu ülkede gün geçmiyor ki, 4 yahut 4’ün üzerinde sarsıntı olmasın. Maraş’taki zelzelesi bekliyorduk. Çok komplike düşünüp, bilim adamı pozlarına girmeye gerek yok. Doğrultu atımlı faylar gücünü boşaltırken, yüzde 20’sini uca yanlışsız gücünü bir ölçü gönderiyor. Oralarda en son sarsıntı 1514. Çok fazla sene geçmiş. Güç birikmiş, ‘kırıldım, kırılacağım’ noktasına gelmiştir. İşin esbab-ı mucibesi bu.

“Bizim kaygımız halkı hakikat bilgilendirmek”

Sene 2023. Bilimin ve teknolojinin ne duruma geldiğini biliyoruz. Çocukluğumda televizyon icat edilmemişti. Şimde elimizdeki telefonla bütün dünya ile bilgi alışverişi yapabiliyoruz. Zelzele hakkında bilinçlenmek, bunları öğrenmek, zayıf noktalarımızı belirlemek, bunu da bilim adamının ağzından duymak sizi korkutmak için değil, hakikati gerçeği bilin ki, bu dehşetin kaynağını yok edelim. Politikler de benim konuşmamı istemiyorlar. Halkı hakikat bilgilendirmek bizim sıkıntımız. Gerçek işleri yapmak. Yöneticiden demokratik manada hesap sormak. Neyi yapıp, yapamayacağını talep etmek. Bunlar değerli. Bu duruma gelemezsek bu ülkeyi ebediyete taşıyamayız. Biz kimseyi korkutmak için burada değiliz. Ben 2020 yılında Maraş’a dikkat edin, burada felaket geliyor dediğimde halkı mı korkutmak istiyordum? Ne oldu artık, binlerce kişi göçük altında.

“Deprem dirençli kentler 6 parametre ile oluşur”

Ne yapacağımız belirli. Zelzele dirençli kentler yapmak zorundayız. Bundan sonra gelen hükümetler birinci önceliği yol, havalimanı olmamalı. Elbette onlar da yapılmamı. Fakat birinci özelliği halkın can güvenliğini sağlayacak zelzele dirençli kentler yapmak.

Deprem dirençli kentler yaratılabilir mi? Evet. Bakın Japonya, Kaliforniya, Meksika’ya. Çok kolay. Kentin bileşenleri, idare, halk, altyapı, yapı stoku, etraf ve iktisat. Bir kent bu altı parametrenin bir ortaya gelişiyle biz ona kent diyoruz. Bunları sarsıntı dirençli hale getireceksin. Kimi alışkanlıklarımızdan vazgeçeğiz. Yöneimde biz alışagelmişiz, Osmanlı’dan periyodu vali, belediye lideri kenti yönetiyorlar. Vali yahut belediye lideri afeti yönetecek bir kenti zelzele dirençli hale getirebilecek karar sistemini, gerekli altyapıyı hazırlayabilecek nitelikte mi, bilgide mi? Onun için eğitimden geçmesi lazım. Afet idaresi, risk idaresi nedir bunu bilecek. Bir vizyonu olacak. Bunu bilen idare fakat sarsıntıyla ilgili, afet müdahalesi ile ilgili uyum ve tertibi yapabilir.

“Halkı sarsıntı odaklı eğitnek lazım”

İkinci parametre halktır. Bir halk düşünün ki sarsıntı kentinde yaşıyor. Oranın zelzele kenti olduğunu bilmiyor. Bir kadercilik anlayışı ile sarsıntısı öbür şeylere bağlıyor. Zelzele öncesinde, sırasında, sonrasında ne yapacağını bilmiyor. Halkı sarsıntı odaklı eğiteceksin. Halka zelzele kültürü kazandıracaksın. İlkokuldan eğitimle, töre ile babadan anneden görerek, nakledilerek kazanılabilir. Bu türlü bir sarsıntı kültürü olmalı. Sarsıntı kültürü olan toplum canının çektiği üzere konutunu döşemez. Yatak odasına neyi nereye koyacağını bilir.

“Depremde kanalizasyonlara dikkat”

Altyapı en değerli şeydir. Sarsıntı altyapının en büyük düşmanıdır. En büyük yer suratı altyapıyı toprağa gömülü sığı yapıların tümünü tahrip eder. Kanalizasyon, elektrik, su, doğalgaz, tünel, yol köprü.

Bütün bunları zelzele dirençli hale getireceksin. Her istediğin yerden yol geçiremezsin. Sarsıntının çizgisinin olduğu yerlerden yolu kesiştiremezsin. Mümkün bir zelzelede bizim kanalizasyon sistemimizin büyük kısmı çöküyor. İstanbul 20 milyona yakın kent. Bir sarsıntıda kanalizasyon çökünce, ebediyen besin zinciri vasıtasıyla o hastalık seni takip eder. Zelzeleden daha fazla tahrip eder. Mesela barajlar, tüneller, viyadükler, yollar, köprüler.

“İstanbul sarsıntısı Türkiye’yi diz üstü çökertir”

Gaziantep ve Kahramanmaraş’ta iktisadın çarkları durdu. Gaziantep, Kahramanmaraş, Diyarbakır’da iktisat çarklarını eski kapasitesinde ve süratli çevirmek için birkaç sene bekleyeceğiz. Birebir şeyi İstanbul için söyleyelim. Biz şayet tedbir almaz isek bu sarsıntı tüm Türkiye’yi diz üstü çökertir. Ben onu sayın Cumhurbaşkanımızın kelamıyla güçlendireyim. Dedi ki ‘IMF bizden borç istedi, ben de verin dedim. Borç alan talimat alır dedim”. Biz bu ülkenin aydınları olarak bu bahisleri konuşmayacak mıyız? Bütün bunları yaptığımız vakit o kent sarsıntı dirençli olur. Gelecek sarsıntı büyük ölçüde yıkmaz. Şu anda bu zelzeleye harcayacağımız parayla Türkiye’nin çok büyük kısmını zelzele dirençli hale getirirdik. En ucuz yol tedbir almak. Kenti yönetenler tehlike tahlili yapmalılar.

“Elazığ-Bingöl ortası çok yakında kırılır”

Burada her vakit zelzeleler olabilir lakin, en yüklü olarak Erzincan, Bingöl, Karlıova ortasında Yedisu fayının bulunduğu yer var. En son 1790’larda olmuş. Burası yakında kırılır. Çok beklemeyeceğimizi düşünüyorum. Bir de Türkiye’nin güney batı yöresi de biraz problemli. Vakit zaman büyük zelzeleler üretiyor. Bu ortalar çok etkin, bu hareket; dalma batma Ege’de kuzey-güney tansiyonu oluşturuyor. Ege’de irili ufaklı deniz içerisinde çok fay var irili ufaklı.