Reuters:  Ukrayna Savaşı şoku dünya iktisadını nasıl tesirler?

Ukrayna’da Rus ordusunun ikinci bir kesin taarruza başlamasının an meseresi olduğu bildiriliyor. Batı ittifakı Putin’in savaşı sürdürmesi halinde yeni yaptırımlarla onu caydırmaya hazır. İttifakın zayıf karnı sayılan Avrupa’nın ılık geçen kış sayesinde güç krizini atlatarak büyümeye geçmesi de Putin’e ders verme azmini pekiştiriyor. Dünya iktisadı şu ana kadar Ukrayna şokuna beklenenden daha güçlü reaksiyon verirken, güç ve besin fiyatları savaş öncesi seviyelerine geri döndü. S&P500 üzere riskli varlıklarda yatırımcılar dünya iktisadında en kötüsünün geride kaldığını fiyatlıyor. Sahiden o denli mi?

Reuters “Analiz: Savaş şoku, yol ayrımındaki bir dünya iktisadını vuruyor” başlıklı incelemesinde Ukrayna artçılarının bitmediğini, Covid-19 darbesiyle kırılganlaşan ve ABD-Çin ortasında el altından süren savaşın da geleceğe gölge düşürdüğünü vurguladı. Tahlil şöyle:

Ukrayna’da bir yıl süren savaş, şimdiden dünya refahında bir çentik oluşturdu. Lakin  çatışmanın artçıları, Rusya’nın tankları Kiev’e yanlışsız yola çıkmadan evvel global ekonomiyi yine şekillendiren değişimlerle etkileşmesiyle hissedilecek.

İlkin, savaş kamu borcunda rekor artışlara, enflasyonun patlamasına ve kritik bölümlerde işgücü kıtlığına yol açan  COVID-19 salgınının ekonomik travmasına yeni belirsizlikler ekledi.

Moskova’ya yönelik ekonomik yaptırımlar, süratli bir globalleşme periyodunun akabinde dünya ticaretinin önündeki mahzurların artmasıyla eş vakitli  geldi. Rusya’nın gaz ve petrol ihracatını silah haline getirmesi, iklim değişikliğinin acil hale getirdiği yeşil güce geçiş için gerekçeyi güçlendirdi.

Eurasia Group Danışmanlık Şirketi  küresel makro-jeoekonomi yöneticisi Robert Kahn, “Savaşın  global talep ve fiyatlar üzerindeki şoku, global ekonomiyi kademeli olarak etkiledi ve COVID’in beşeri hasarı  ve salgınla çabada benimsenen  politikalarla kontaklı olarak, büyümeye yönelik zıt rüzgarlar yarattı” dedi.

“Ve bence şimdi şok bitmedi”

Savaş, Ukrayna iktisadını üçte bir oranında küçülterek harap ederken, yaptırımlar yeni yeni Rusya’yı güç ve öbür ihracat gelirlerinden yoksun bırakmaya başlıyor. Lakin bu kanlı savaşın dünyanın geri kalanı üzerindeki tesirini ölçmek daha güç.

Avrupa güçlü yakıt stokları ve güç talebini dizginleme eforları ve – en değerlisi – alışılmadık derecede ılıman bir kış sayesinde, korkulan güç kıtlığı ve  kurumsal iflas dalgasından kaçındı.

Küresel besin ve güç fiyatları, dünya pandemiden  çıkarken  hızla yükseliyordu. Savaşın patlak vermesi rallilerle güç kattı; lakin birçok endeks şu anda bir yıl evvelki düzeylerinin altında.

UFUKTA OYUN SONU YOK

Bazı uzmanlar dünya iktisadının esnekliği sayesinde çatışmayı ucuz atlattığı sonucuna varabilir. Bu yıl Davos’ta düzenlenen Dünya Ekonomik Forumu’nda optimistlik galip gelirken, finans piyasaları gelişmiş iktisatların topyekun sakinlikten kaçınabileceğine dair argümana giriyor.

Uluslararası Para Fonu (IMF) Ocak raporunda global iktisadın geçen yıl %3,4 büyüdüğünü kestirim ediyor – savaş başlamadan evvel ve dünya merkez bankaları büyük faiz artışlarıyla enflasyonla gayrete girmeden evvel varsayım edilenden yalnızca puan daha düşük yenisi.

Dünya büyümesinin Fonun 2023 kestirimi olan %2,9’u yakalayıp yakalayamayacağı şimdi aşikâr değil. Güncellenen 2023 iddiası, geçen ay Reuters anketine katılan ekonomistlerin daha olumsuz olan %2,1’lik konsensüs iddiasının epey üzerinde.

Yüksek riskli bilinmeyenler de var

Görünürde savaşın sonu gelmezken, Rusya’nın taktik silahlarını kullanması da dahil olmak üzere tehdit tırmanmaya devam ediyor. Bu senaryo, hem global iktisadın hem de daha geniş manada rakip bloklar ortasında barış mümkünlüğünü gölgeliyor.

Savaşın global ekonomiyi besleyen güç kaynakları üzerindeki tesiri, 2022 boyunca evrildi. Kömür üzere hava kirleten  fosil yakıtlara erken bir atak  yaşandı. Sıradaki etapta jeopolitik şoklara karşı daha fazla savunma sağlayan  yenilenebilir güçlere yatırım yapmak için artan bir baskı görülebilir.

Uluslararası Güç Ajansı, düşen Rus petrol ihracatının fosil yakıta yönelik global talepte tarihi doruğa katkıda bulunmasını ve böylelikle yeşil güce daha süratli geçiş potansiyeli sunmasını bekliyor.

Ancak,  yeşile geçiş IEA’nın 2022 için öngördüğü  rekor 1,4 trilyon dolarlık yatırımdan daha fazlasını gerektiriyor. İktisat için risk, yenilenebilir gücün Rus arzını ikame edememsi halinde  enerji fiyatlarının – ve hasebiyle enflasyonun – daha da azması.

Çatışmanın global ticaret için ne manaya geldiği de belirsiz

2007/08 mali krizi  ve korumacılığı savunan siyasetçilerin seçim zaferleri, Rusya ve Çin’in dünya ticaret sistemine girdiği yirmi yıllık globalleşme atılımını çoktan durdurmuştu.

Şimdi soru, ülkelerin ticaret bağlantılarını  müttefik olarak gördükleri ülkelerle sonlandırma yoluna gidip gitmeyecekleri. Dünyanın 11. iktisadı  Rusya’ya yönelik Batı yaptırımlarının genişleyip sıkılaştırılması da tersine-küreselleşme (de-globalizasyon) sürecine ivme katabilir.

Dünya Ticaret Örgütü ve öteki ulusüstü kuruluşlar, ticaretin düşman ticaret bloklarına bölünmesi riskini vurguluyorlar. Bu IMF’nin global üretimin %7’e varan oranda tıraş yediği dehşet senaryosu.

Bu karamsar senaryonun katalisti, sadece Rusya’yı değil, onunla iş yapan şirketleri ve yatırımcıları da maksat alan kapsamlı bir ikincil yaptırımlar rejimine geçiş olabilir.

Eurasia’dan Kahn, çatışma kızışırsa siyasi cazibe kazanabilecek bu türlü bir atılımın Rusya’yı, nükleer programı nedeniyle Batı tarafından uzun müddettir cüzamlı muamelesi gören İran’ın yaşadığına emsal bir ekonomik izolasyona sürükleyeceğini söyledi.

Kahn, “Rusya çok daha kıymetli olduğu ve kapsamlı yaptırımların global yansımalarından kaygı ettiğimiz için bunu yapmadık” dedi.