Rusya-Ukrayna savaşı güç piyasalarına nasıl yansıdı?

İlayda Kılıçay

Avrupa’da, enflasyondaki ani artış ve iktisattaki keskin yavaşlama, Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ve bunun sonucunda ortaya çıkan güç şokunun sonucuydu. Savaş, piyasa için artık ön planda görünmüyor, fakat güç ve ticaret akışlarındaki kesinti devam ediyor ve şimdi tam olarak ortadan kalkmadı.

Avrupa için güç krizi sona ermedi

Rusya’dan Euro Bölgesi’ne ihraç edilen gaz ölçüsü 2022 sonunda tarihi düşük düzeylere inerek yüzde 20’ye geriledi. Savaş öncesinde bu oran yüzde 50 düzeylerindeydi. LNG pazarlarından yararlanan ve kışı ‘yumuşak’ geçiren Avrupa aldığı tasarruf tedbirleriyle de deposunu kışa hazırladı. Lakin Milletlerarası Güç Ajansı Lideri Fatih Birol’a nazaran 2023-2024 yılları Avrupa için hala riskli.

Rusya’dan arzın azalmasıyla Avrupa’nın LNG ithalatı 2022’de bir evvelki yıla nazaran yüzde 60 arttı. Birol, petrol ve gaz sanayisinin 2022’de 4 trilyon dolar kar elde ettiğini söyledi. Güç İktisadı ve Finansal Tahlil Enstitüsü‘nün (IEEFA) Global LNG Görünümü raporuna nazaran çoğunluk ABD, Katar ve Rusya’dan geldi. ABD’den yapılan LNG ithalatı yüzde 143, Katar’dan yapılan ithalat ise yüzde 23 arttı. 2022’de en çok LNG ithalatını Fransa, İspanya, Birleşik Krallık, Hollanda, İtalya, Türkiye ve Belçika yaptı. 2022’de Rus LNG’sinin en büyük ithalatçıları ise Fransa, İspanya, Belçika ve Hollanda oldu. Fransa, İspanya ve Belçika, Rus LNG ithalatını toplamda yüzde 55 oranında kıymetli ölçüde artırdı. Buna karşılık, Hırvatistan, Litvanya, Portekiz, İsveç ve Birleşik Krallık, 2022’de Rus LNG ithalatlarını keskin bir biçimde azalttı.

Rusya’nın Ukrayna’yı işgaliyle birlikte ‘enerji krizinin’ gündeme gelmesiyle yenilenebilir güç kaynakları değer kazandı. Birol, “Dünya, önümüzdeki 5 yılda, evvelki 20 yılda yaptığı kadar yenilenebilir güç eklemeye hazırlanıyor” dedi.

Avrupa Merkez Bankası da savaşın birinci yılında savaşın bölge enflasyonuna nasıl tesir ettiğine ait blog yazısını paylaştı.

Yazıda Euro Bölgesi’nde 2022’de gücün açık orta enflasyonun en kıymetli itici güç olduğu belirtilirken, son vakitlerde en büyük katkının ise güç ağır dal olan besinden geldiği belirtildi. Besin fiyatları Ocak 2023’te bir yıl öncesine nazaran yüzde 14,1 arttı. Güç ve besinin büyük bir kısmını oluşturduğu yüksek enflasyonun iktisadın tüm alanlarında ve bilhassa düşük gelirli hanelerin günlük ömürlerinde kıymetli ölçüde olumsuz tesir yaratmaya devam ettiği vurgulandı ve gerçek gelir kaybının kaçınılmaz olduğuna vurgu yapıldı. Dünya Bankası ise Kovid-19 salgını ve Ukrayna’daki savaşla ilgili şokların, dünyanın uzun müddettir devam eden çok yoksulluğu 2030’a kadar sona erdirme maksadına ulaşamayacağı manasına geldiği konusunda uyardı.

“Rusya’nın milletlerarası gaz ticaretindeki hissesi 2023’te yüzde13 civarına gerileyecek”

UEA Lideri Birol, savaşın birinci yılında kaleme aldığı yazısında Rusya’nın petrol ve gazdan elde ettiği gelirin Ocak’ta evvelki yılın birebir devrine nazaran yaklaşık 12 milyar dolar düşerek yüzde 40 azaldığını belirtti. Elektrikli araç satışlarının yüzde 60 arttığını da söz eden Birol, Rusya’nın milletlerarası gaz ticaretindeki hissesinin 2023’te yüzde 13 civarına gerileyeceğini belirtti. Birol Rusya’nın güç atağının başarısız olduğunu söylerken, “Rusya, yaptırımlar nedeniyle sadece büyük müşterileri kaybetmekle kalmıyor, tıpkı vakitte kilit teknolojilere ve finansmana erişimi de kaybediyor” dedi. Güç krizinden şimdi çıkılmadığının altını çizen Birol, piyasadaki yapısal değişiklikleri uygulamanın vakti olduğunu ve hükümetlerin pak güce geçişi hızlandırmalarını umduğunu belirtti.

OECD: 2023 daha uygun geçecek

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) Genel Sekreteri Mathias Cormann, global ekonomik görünümün bu yıl “daha parlak” olduğunu lakin enflasyon problemlerinin devam ettiğini ve bu alanda atılması gereken daha çok adımın olduğunu söyledi. OECD savaşın güç fiyatları üzerinde 1970’lerden bu yana görülmemiş bir şok yarattığını söylemişti.

Savaşın yıl dönümünde Rusya’ya ABD’den yaptırım

İşgalin başlamasının akabinde, S&P Küresel Market Intelligence bilgilerine nazaran, Rusya’nın kobalt, bakır, elmas, demir cevheri, altın ve öbür metaller ile madencilik eserleri ihracatının pahası Şubat ve Nisan 2022 ortasında yüzde 35,5 düştü. Bu keskin düşüşten bu yana, ihraç edilen bu malların kümülatif bedeli nispeten sabit kaldı. Rus petrolü pazar bulmakta zorlanırken, titanyum, nikel ve alüminyum üzere hususlarda Rusya çok değerli bir tedarikçi olduğundan ve gümrük vergileri uygulamak birden fazla pazar için sorun yaratacağından ABD yaptırımlarından kaçınmıştı. Lakin savaşın birinci yılında ABD, bugüne kadar 14 binin üzerinde yaptırımla karşılaşan Rusya’ya, ülkenin metal ve madencilik kesimini de gaye alan yeni bir yaptırım paketi açıklayarak Rusya’da üretilen alüminyum ve türevlerine yüzde 200 gümrük vergisi uygulayacağını açıkladı.