Türkiye’nin dijital dönüşüm endeksi yüzde 2,8 düştü

HANDE BERKTAN

Bilişim Sanayicileri Derneği’nin (TÜBİSAD) hazırladığı Türkiye’nin Dijital Dönüşüm Endeksi Raporu’nun 2022 sonuçları, Türkiye’nin dijital dönüşümde 2019 yılından itibaren bir ilerleme kaydettiğini lakin 2022 itibariyle dijital dönüşümün izafi olarak duraksadığını gösteriyor.

Dijital Dönüşüm Endeksi 2019-2021 yılları için beş üzerinden sırasıyla 2,94, 3,06, 3,21 ile artan endeks oranı 2022 yılında yüzde 2,8 düşüşle 3.12’ye geriledi. Endeks değerlemesi 5 üzerinden yapılmakta olup, kıymetler 139 ülkenin bilgileri birlikte kullanılarak hesaplanmakta.

Bloomberg HT için sorularımızı yanıtlayan TÜBİSAD İdare Heyeti Lideri Levent Kızıltan, endekse ait “Endeks datalarına bakıldığında, Türkiye’nin dijital dönüşüm için kapasitesinin uygun olduğunu ve 2019 yılından beri bu doğrultuda bir ilerleme kaydettiğini söyleyebiliriz.Ancak 2022 itibariyle dijital dönüşümün göreceli olarak duraksadığını gördük. 2022 yılında, endeksi oluşturan dört alt bileşenin de (Ekosistem, Yeterlilik, Kullanım ve Dönüşüm) endeks puanının düştüğü görülmektedir. 2021 yılında Türkiye’nin dijitalleşme notunu aşağı çeken en önemli bileşen “Ekosistem” bileşeni iken, 2022 yılında Türkiye’nin dijitalleşme notunu aşağı çeken en önemli bileşenin “Dönüşüm” olduğu ortaya çıktı. Türkiye’nin dijitalleşme notunu üst iten bileşen ise “Yeterlilik” bileşenidir” dedi.

TÜBİSAD Kızıltan “Dijital dönüşüm süreci dünya genelinde ivmelenirken Türkiye’de yavaşladı”

Kızıltan, dijital dönüşümü hızlandırma konusunda yapılması gerekenleri “Genel kıymetlendirme yapacak olursak, dijital dönüşüm endeksinde 2022 prestijiyle gözlemlenen gerilemenin beklenen iki nedeni var. Birincisi, yaklaşık bir yıldan fazla süredir Türkiye iktisadının karşı karşıya bulunduğu makro istikrarsızlık ve yatırım ortamının bozulması ve ikincisi ise dijital dönüşüm sürecinin dünyada ivmelenme gösterirken Türkiye’de yavaşlamış olmasıdır. Bunun tahliline gelince ayrıntılı ama ayrıntılı olduğu kadar da yanlışsız siyasetlerle epeyce kolaylaşabilecek adımlar atılması gerekiyor, kamu, özel kesim ve akademi iş birliğinde ortak maksada koşmak önemli” halinde özetledi.

TÜBİSAD olarak hızlanan dijitalleşme trendlerinin Türkiye için getirebileceği fırsatları yakalayabilmesi, bu fırsatları birçok alanda değere dönüştürebilmesi için çalışmalarını sürdürdüklerini söyleyen TÜBİSAD YKB. Kızıltan “AR-GE ve Teknoloji Geliştirme Bölgeleri’nde (TGB) uzaktan çalışma şartlarının iyileştirilmesi, Türkiye genelinin Teknoloji Coğrafyası olarak sayılması, bireylerin özellikle de nitelikli genç insan kaynağının sertifikalandırılması, teşviklerden faydalandırılması için çalışmaların hızlandırılması gerekiyor, hepimize de sorumluluklar düşüyor. Orta gelir tuzağından çıkmanın da en tesirli yollarından biri olduğunu söyleyebiliriz” dedi.

“Finansmana erişim ve yüksek vergiler bilgi irtibat bölümünün gelişimini kısıtlayıcı faktörler”

Türkiye’de, Bilgi ve Bağlantı Teknolojileri Sektörü’nün (BİTS) gelişimini kısıtlayan faktörler ortasında yer alan finansmana erişim sıkıntıları, yüksek vergi yükleri ve Bilgi ve Bağlantı Teknolojileri’ni (BİT) kullanma maliyetlerinin yüksekliği 2022 yılına damgasını vuran makroekonomik gelişmelerin tesirine işaret etmekte.

Rapora nazaran, ankete karşılık veren şirketlerin yarısından fazlasına nazaran döviz kurundaki artış beklendiği üzere satışlar, yatırımlar, ithalat, istihdam, karlılık ve verimlilikte düşüşe yol açtı. TL’nin paha kaybetmesi ihracat artışını getirmediği üzere borçlanmada artışa neden oldu. Enflasyondaki artışın tesirleri de misal bir durum oluşturmuştur. Ankete karşılık veren şirketlerin yarısından fazlasına nazaran bu artış ithalat, satışlar, ihracat, yatırımlar, karlılık, verimlilik ve istihdamda azalışa, borçlanma da ise artışa yol açtı.

“Nitelikli işgücü teminindeki ıstıraplar bilgi ve irtibat teknolojilerini olumsuz etkilemekte”

Türkiye’de, Bilgi ve İrtibat Teknolojileri Sektörü’nün (BİTS) gelişimini kısıtlayan faktörler prestijiyle geçmiş yıllardaki eğilimlerin genelde devam ettiği görülmektedir. Rapora nazaran, Türkiye’de Bilgi ve İrtibat Sektörü’nün (BİTS) gelişimini kısıtlayan en önemli faktör daha evvelki yıllarda olduğu üzere nitelikli işgücü temininde karşılaşılan güçlüklerdir. Fakat nitelikli işgücü temini sorunu daha evvelki yıllarda bir azalma eğilimi gösterirken 2022 yılında bu sıkıntıda bir sıçrama yaşanmıştır.
Rapor sonuçlarına nazaran, TL’deki paha kaybı, beyin göçünü hızlandırıyor
Bir öteki kısıtlayıcı faktör olarak görülen esnek istihdam düzenlemeleri de nitelikli işgücü temini meselesinin bir diğer boyutunu oluşturmakta. Nitelikli işgücü temini sorunu, TL’nin bedel kaybının başta yazılım uzmanları olmak üzere dala ait uzmanlıklarda görülen beyin göçü üzerindeki hızlandırıcı tesiriyle birlikte yorumlanmalıdır. Gerçekten, iştirakçilerin en çok gereksinim duyduğu bilişim dalı yetkinlikleri ortasında başta gelen yazılım uzmanları olarak öne çıkıyor.

“Pandeminin dijitalleşmede ki olumlu tesiri devam etmekte”

Bu sene ankete eklenen sorularla dijitalleşmenin şirketlerin çalışma biçimleri üzerindeki tesirlerinde koronavirüs pandemisinin yol açtığı değişim değerlendirilmiştir. Buna nazaran koronavirüs pandemisinin dijitalleşme eğilimlerinde çok net bir hızlandırıcı tesir yaptığı ve bu tesirin kalıcı olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıyeten, anket sonuçları global kıymet zincirlerindeki değişimin şimdi şirketler üzerinde beklendiği kadar olumlu bir tesir yaratmamış olduğunu ortaya koydu.

Rapora nazaran, yüksek enflasyon ve TL.’deki kıymet kaybı dijital dönüşümde beklenen hızlanmayı ötelemekte

Anket iştirakçilerinin verdiği cevaplar Türkiye iktisadında 2023 yılında da makroekonomik istikrarsızlığın devam etmesinin mümkün olduğunu göstermektedir. Bu şartlar altında Türkiye için çok kıymetli olan dijital dönüşümde arzulanan hızlanmanın bir sonraki yıla ertelenmesi kelam konusu olabilecektir. Raporun sonuçlarına nazaran, Türkiye’nin makroekonomik istikrarsızlık şartlarının iktisadın dijital dönüşümünü aşağı çektiği görülmekte. Yüksek enflasyon ve paha kaybeden TL, dijital dönüşüm için gereken altyapı ve becerilerdeki kısıtların aşılması için gereken şartları zorlaştırmakta.

Diğer ülkelerin dijital dönüşüm ivmesini müdafaasının da tesiriyle Türkiye bu süreçte geri düşmektedir.

“Türkiye’de STEM alanından yüksek öğretim mezunlarının sayısı azalıyor”

Okur-yazarlık ve okullaşma oranlarına nazaran bilhassa bilgi toplumu ve dijital dönüşümün gerektirdiği hünerler açısından çok daha değerli bir eğitim göstergesi ise STEM (bilim, teknoloji, mühendislik ve matematik) alanında yüksek öğretim mezunları istatistiği.

2020 yılı itibariyle, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler ortasında, her 1000 şahısta, 20-29 yaş aralığında STEM alanındaki yükseköğretim mezunları sayısının en yüksek olduğu ülkeler, Singapur, Almanya ve Hindistan.

STEM alanında yüksek öğretim mezunlarının en düşük olduğu ülkeler ise Brezilya, Türkiye ve Güney Afrika. STEM mezunlarının oranının en yüksek olduğu beş ülkede oran daha da yükselirken, en düşük olduğu üç ülkede ise düştü.

2020 yılında her 1000 şahısta, 20-29 yaş aralığında STEM alanındaki yükseköğretim mezunları sayısı Türkiye’de 15,21. Bu sayı 2018 yılına nazaran her 1000 şahısta beş kişilik bir düşüş olduğu manasına gelmekte. Çünkü bu oran 2018 yılında 19,44 olarak kaydedilmişti.

Bilgi ve İrtibat Teknolojileri Sektörü’nde 5G, bilgi idaresi ve yapay zeka teknolojilerinin tesirli olması bekleniyor

Raporda Türkiye’deki dijital dönüşümün geleceğine dair teklifler de yer alıyor. Kesim üzerinde tesirli olacak teknolojiler bulut bilişim, 5G ve ötesi ilişki teknolojileri, yapay zekâ, büyük data, siber güvenlik ve blok zinciri teknolojileri olarak karşımıza çıkıyor.

Dijital dönüşüm siyasetlerinin en kıymetli başlıklarından biri de bilgi siyasetleri. Yapay zekaya dayalı uygulama alanlarının artacağı, bulut bilişime yatırımın önceliğini sürdüreceği, siber güvenlik ve mevcut sistemlerin modernizasyonu üzere alanların öncelik kazanacağı öngörülüyor. Data üretiminde görülen üstel artış, ülkeler tarafından yürürlüğe koyulan düzenlemelerle siber güvenlik ve bilgi kapalılığının kıymeti daha da artıracak. 2023 ve sonrasında üçüncü parti risk değerlendirmeleri ve risk idaresi uygulamalarının şirketlerin odağında olması beklentiler ortasında. Yakın gelecekte potansiyel tehditlerle uğraş maksatlı modeller ve yatırımlar artacak.

“Nitelikli beyin göçünü azaltıcı siyasetler kamu ve özel dal işbirliği ile oluşturulmalı”

2022 Türkiye Dijital Dönüşüm Endeksi Raporu’na nazaran dal fark etmeksizin tüm şirketlerin ehil çalışanlarını keyifli edecek, bilhassa beyin göçünü engelleyecek stratejiler uygulaması gerekmekte. Beyin göçünün önüne geçmek ve gençlere daha yeterli şartlar oluşturmak için kamu ve özel bölüm stratejik iş birliği yapmalıdır. Dijital iktisat stratejileri ve siyasetlerini yönlendiren bir yönetişim modeli oluşturulmalı. Bu modelde kamu, bir kesim oyuncusu üzere değil, ekosistemin destekleyicisi olarak konumlanmalı.

“KOBİ’lere dijitalleşme süreçlerinde dayanak sağlanmalı”

Raporun sonuçlarına nazaran, dijital dönüşümün gereklilikleri ve süreçleri konusunda KOBİ’lerin bilgilendirilmesi gerekiyor. KOBİ’lere klasik iş yapış biçimlerini değiştirmeleri, dijitalleşmeleri için dayanak verilmeli. KOBİ’lerin ölçek iktisadından yararlanabilmesi için gerekli iş modellerinin geliştirilmesi gerekiyor. KOBİ’lerin muhtaçlık duyduğu bilgi ve finansmana erişim külfetlerinin giderilmesi, bağlantı dünyasındaki yerlerini güçlendirecek 5G ya da fiber yatırımların hızlanması kıymet taşıyor.

“AR-GE harcamaları patente dönüşürse, verimlilik sağlanmış olur”

AR-GE harcamalarını tek başına yenilikçiliğin bir göstergesi olarak tanımlamak hakikat olmasa da patent müracaat sayısıyla birlikte değerlendirildiğinde bir ülkedeki yenilikçiliğe ve yenilik faaliyetlerinin verimliğine dair yorum yapılmasına imkan sağlamakta.

Yenilik ve Yatırım Ortamının bir öteki kıymetli göstergesi PCT (Patent İşbirliği Anlaşması) kapsamındaki patent müracaat istatistikleri. AR-GE harcamaları bir girdi ise, patent müracaatları da bir çıktı olarak görüldüğünden AR-GE harcamalarının verimliliği olarak yorumlanabilir.

Raporun sonuçlarına nazaran, 2021 yılı için Türkiye’de her bir milyon kişi başına düşen patent başvurusu sayısı 21,5. Gelişmekte ve gelişmiş ülkelerle kıyaslandığında bu sayının epeyce düşük olduğu görülüyor. Öte yandan, bir evvelki yıl ile kıyaslandığında patent sayısında (20,22) epey hudutlu bir yükseliş olduğu da gözlendi.

“Japonya’nın kişi başına patent müracaat sayısı, Türkiye’nin yaklaşık 17 katı”

Bir milyon kişi başına patent müracaat sayısının en yüksek olduğu ülkeler Japonya, Güney Kore ve Finlandiya, en düşük olduğu ülkeler ise Brezilya, Hindistan ve Meksika’dır. Singapur’un bilhassa 2020’de çok önemli bir atılım yaptığı dikkati çekmektedir. Singapur kadar olmasa da Güney Kore ve Finlandiya’da da süratli artışlar görülmüştür. Emsal halde, İrlanda ve İsrail’de de patent müracaat sayısı süratli bir biçimde artmıştır.

Bir milyon kişi başına patent müracaat sayısı en yüksek ülke olan Japonya’nın kişi başına patent müracaat sayısı (399,9) Türkiye’nin yaklaşık 17 katı.

Türkiye’de alınan patentlerin yüzde 13’ü bilgi irtibat bölümünde iken G.Kore’de bu oran yüzde 50

2022 Yenilik ve Yatırım Ortamını dijital dönüşüm açısından hakikat bir halde yorumlayabilmek için, patent müracaatlarının hangi kesimlerden yapıldığı da büyük ehemmiyet arz etmekte. Bu nedenle, milyon kişi başına düşen patent müracaatlarını değerlendirirken, bilgi toplumuna geçişte en kıymetli bölüm Bilgi ve Bağlantı Teknolojileri kesimi alanında yapılan patent müracaatlarını ayrıyeten ele alınyor.

BİT alanında kişi başına patent müracaat sayıları yüksek olan ülkeler, gelişmiş ülkeler ortasında yer alıyor. Bu alanda da en yüksek performansa sahip ülkeler Güney Kore, Japonya ve Finlandiya, en düşük performansa sahip ülkeler ise Hindistan, Brezilya ve Meksika.

Türkiye’nin bir milyon kişi başına BİT alanındaki patent başvurusu sayısı 2,75. Bu istatistikle Türkiye, gelişmekte ve gelişen ülkeler ortasında sondan yedinci pozisyonda. Türkiye’nin patent müracaatlarının yalnızca yüzde 13’ü BİT alanında yapılıyor. Halbuki Güney Kore’de bu oran yüzde 50’den, Singapur ve Finlandiya’da ise yüzde 40’dan fazla.